Tìm hiểu đôi nét về Lễ trả của trong văn hóa truyền thống của người S’tiêng Bình Phước
(Bài cuối)
Nghi thức lễ trả của là phong tục truyền thống trong đời sống văn hóa của cộng đồng dân tộc người S’tiêng đã được duy trì và lưu truyền qua bao thế hệ. Các sính lễ được nhà gái yêu cầu với nhà trai thực hiện lễ trả của, được xem như một hình thức tương đồng với hình thức thách cưới ở nhiều dân tộc khác.
Tố, ché là những vật dụng được người S’tiêng dùng để làm lễ vật trả của
Thông thường việc yêu cầu sính lễ trả của sẽ được gia đình nhà cô gái định tính như sau: Lúc trước, khi bố của cô gái tiến hành lập gia đình với mẹ của cô gái phải trả của bằng những sính lễ như thế nào, thì bây giờ gia đình nhà cô gái sẽ ra yêu cầu với bên gia đình nhà chàng trai những sính lễ tương đương như vậy. Với cách định tính số sính lễ trả của như vậy, do đó số lượng yêu cầu về sính lễ sẽ tùy thuộc vào từng đặc điểm của mỗi gia đình. Nhưng về cơ bản các vật phẩm sử dụng làm sính lễ thường được người S’tiêng định tính bao gồm như: Tố, ché, slung, lao đâm trâu, xà gạc, gùi, trâu, heo, gà và rượu cần,... về cơ bản đây đều là những hiện vật có giá trị trong đời sống của người S’tiêng.
Khác với nhiều dân tộc khác, đối với cộng đồng dân tộc người S’tiêng, thực hiện nghi thức trả của cho gia đình nhà gái cô không nhất thiết phải thực hiện ngay khi cưới vợ. Theo phong tục truyền thống của người S’tiêng, sau khi gia đình nhà trai đồng ý với những sính lễ mà gia đình nhà cô gái đưa ra, việc tổ chức lễ cưới sẽ vẫn được tiến hành mặc dù số sính lễ trả của hiện tại gia đình nhà trai vẫn chưa có. Lễ trả của sẽ được thực hiện khi nào gia đình nhà trai có đủ số lượng sính lễ hoặc đã có một phần nào đó, thì lễ trả của sẽ được thực hiện. Còn nếu như đời bố mẹ chưa trả được của hoặc chưa trả hết thì đến đời con sẽ tiếp tục việc trả của. Còn nếu như gia đình nhà chàng trai không trả được hết của cho gia đình nhà cô gái, thì khi gia đình nhà chàng trai có con gái lấy chồng sẽ không được phép định tính sính lễ trả của đối với gia đình nhà chàng trai khác. Người con trai sau khi cưới vợ mà chưa trả được của cho gia đình nhà cô gái thì người con trai đó phải ở rể bên nhà gái. Việc ở rể này sẽ được kéo dài cho đến khi trả hết của cho gia đình nhà cô gái, khi đó người con trai mới được đưa vợ mình về ở bên nhà trai hoặc ra ở riêng. Sau khi làm lễ cưới xong, khi nào gia đình nhà chàng trai có đủ điều kiện để thực hiện lễ trả của cho gia đình nhà cô gái, thì khi đó hai người mai mối lại có một vai trò quan trọng, họ sẽ đứng ra thông báo cho hai bên gia đình về thời gian trả của cũng như các sính lễ trả của đã được thống nhất như khi tiến hành lễ cưới. Sau khi đã thống nhất về thời gian, cả hai gia đình nhà trai và nhà gái sẽ thông báo cho anh em thân tộc cũng như bạn bè, hàng xóm trong bon, sóc về việc thực hiện lễ trả của cũng như mời họ đến tham dự.
Nghi thức trả của này mang nhiều ý nghĩa, đây là việc làm để người con rể thể hiện sự đền đáp công ơn sinh thành, dưỡng dục của cha mẹ vợ, đồng thời các sính lễ trả của sẽ được gia đình nhà cô gái sử dụng để mời anh em, hàng xóm trong cùng bon, sóc ăn uống nhằm báo tin gia đình có con gái lấy chồng. Người S’tiêng với truyền thống canh tác nương rẫy, do đó nguồn lao động của các thành viên trong gia đình là rất quan trọng, một lao động trưởng thành trong gia đình sau khi lấy chồng, nhà gái sẽ mất đi một lao động, vì thế số sính lễ trả của có thể xem đây như một giá trị vật chất để nhà trai đền đáp lại sự thiếu hụt này.
Trước đây việc đòi hỏi trả lễ quá nặng của gia đình nhà gái, điều này đã làm không ít khó khăn cho gia đình nhà chàng trai cũng như cuộc sống gia đình sau khi cưới vợ của đôi vợ chồng trẻ. Để giảm bớt gánh nặng đối với các hiện vật làm sính lễ, anh em thân tộc trong gia đình hoặc có thể là bạn bè bên gia đình nhà trai có thể giúp đỡ bằng cách trao tặng một hoặc nhiều các hiện vật cho gia đình nhà trai sử dụng làm đồ sính lễ để dùng vào việc trả của. Việc làm này sẽ được gia đình nhà trai ghi nhớ và sẽ trả lại bằng hình thức tương tự cho gia đình kia khi họ tổ chức lễ trả của cho con trong thời gian khác.
Hiện nay khi nhận thức của người dân đồng bào S’tiêng Bình Phước đang ngày được nâng cao, ở nhiều nơi các gia đình nhà cô gái đã không còn đặt nặng các sính lễ trong lễ trả của, do đó việc dựng vợ gã chồng đã bớt đi phần gánh nặng cho gia đình cũng như đôi vợ chồng mới cưới. Mặc dù nhiều sính lễ đã được lược bỏ hoặc giảm bớt về số lượng nhưng truyền thống và phong tục trả của vẫn được duy trì trong cộng đồng cư dân S’tiêng. Nghi thức trả của được xem như lời cảm ơn của người con về công ơn sinh thành đến cha mẹ, đồng thời cũng là thông điệp gửi đến anh em thân tộc, bạn bè, cộng đồng bà con trong bon, sóc về một gia đình mới được hình thành. Đây được xem như một truyền thống, một biểu hiện văn hóa cộng đồng tốt đẹp trong cộng đồng người S’tiêng ở Bình Phước.
Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch Bình Phước
