Từ bao đời nay, miếng trầu cay xanh mướt quẹt vôi hồng ăn cùng miếng cau trắng thơm đã trở thành nét đẹp văn hóa trong đời sống người dân Việt Nam. Để rồi “miếng trầu là đầu câu chuyện”, là “nét duyên” mở đầu mọi việc lớn nhỏ trong mỗi gia đình, mỗi đời người... Đến nay, cuộc sống hiện đại đã thay đổi nhiều nét đẹp văn hóa xưa, vườn cau, giàn trầu không còn được trồng nhiều trong mỗi vườn nhà như trước nhưng vẫn còn những người già, người trẻ gắn bó với từng lá trầu, miếng cau. Họ mưu sinh từ trầu, cau và gìn giữ nét đẹp văn hóa truyền thống này tới muôn đời.
Miếng trầu là đầu câu chuyện Trầu cau là nét đẹp văn hóa không thể thiếu trong đời sống người Việt Nam, đặc biệt là dịp lễ Tết, cưới hỏi
Cô Nguyễn Thị Hảo, 53 tuổi, ngụ phường Tân Xuân (Đồng Xoài) bán trầu chợ tỉnh hơn 30 năm nay, từ khi còn là cô gái “đôi chín” theo mẹ ra chợ bày buồng cau, xấp trầu trên vạt lá ngồi bán. “10 người qua thì 9 người mua, ai cũng nhai trầu chót môi”, cô Hảo nhớ lại. “Tuy đa số các gia đình đều có cây cau trước nhà, giàn trầu sau bếp nhưng đi chợ vẫn muốn sáp vào hàng trầu cau để cùng ăn trầu. Lúc đó vườn nhà ai thiếu trầu thì mua trầu, ít cau mua thêm cau” làm không khí chợ rộn ràng, thân thiết. “Nay đàn bà, con gái không nhai trầu nhuộm môi thắm nữa, khách mua đã thưa nhưng nét đẹp trầu cau vẫn không mai một. Bởi trầu, cau luôn được đặt trên những nơi trang trọng nhất trong nhà để thắp nhang cúng tổ tiên hay mời khách ngày lễ, tết, trọng đại...”, cô Hảo chia sẻ thêm.
Cũng như cô Hảo, bà Sáu Trang, ngụ phường Tân Thiện (Đồng Xoài) nối nghề của mẹ chồng bán cau, trầu ở chợ Đồng Xoài đã 40 năm. Bà Trang kể: “Quê tôi Thừa Thiên - Huế, sau khi lấy chồng thì theo nhà chồng vào Bình Phước sinh sống. Mẹ chồng sống bằng nghề bán trầu cau ở chợ nên tôi phụ bà từ năm 1977. Mỗi ngày, số lượng bán ra gần 50kg (kể cả bỏ mối). Đến nay, mỗi thời mỗi khác, trầu cau không còn đắt khách như xưa, tôi bán thêm hàng mã bên cạnh trầu, cau”.
Theo chia sẻ của những người bán trầu, cau ở chợ Đồng Xoài, miếng trầu mãi là “cái duyên mở đầu” mọi câu chuyện của mỗi người dân Việt. Vào những tháng không lễ, tết... khách mua về thắp nhang mồng 1, ngày rằm. Giá bán khá ổn định: 1kg lá trầu 70 ngàn đồng, 3.000-4.000 đồng/trái cau. Các ngày thường khác, nếu thấy khách đi đôi, đi ba tìm đến sạp y như rằng hỏi mua trầu, cau với số lượng khá, dùng cho những công việc quan trọng. Những tháng cuối năm cưới hỏi, từ tháng 9 năm trước đến tháng 1 âm lịch năm sau, là thời điểm ăn nên làm ra. “Liên tiếp nhiều ngày nhận 3-4 lượt đặt, chúng tôi phải mướn người phụ, lời lãi cũng được 2/3 trị giá mâm trầu, cau (105 trái cau, 800g hoặc 1kg lá trầu) khách nhờ làm”.
Lật giở từng mẫu mâm trầu, cau được người tiêu dùng đặt lễ cưới hỏi, chúng tôi ấn tượng với từng đơn giá trầu têm cánh phượng. Tuy không được tết cao ngút như mâm trầu rồng phượng nhưng trị giá không thua kém, từ 200-700 ngàn đồng. Nếu đặt nhiều, một đám cưới trang hoàng có thể tốn 2 đến 3 triệu đồng tiền trầu têm cánh phượng và cau làm sính lễ và mời khách. Cũng như các gia đình gia phong thường cố gắng sắm sửa khay trầu têm cánh phượng vừa to vừa dày đặt trên bàn khách vào những ngày tết đến xuân về. Bà Trang cho biết: “Tùy độ khéo tay và sự cẩn mẫn của người bán mà mỗi đĩa trầu têm cánh phượng đạt kiểu dáng đơn giản hay cầu kì. Ngoài ra, do người bán phải tự tay chọn từng trái cau đẹp, đều nhau, càng già càng tốt; từng ngọn trầu đều, tươi xanh, nguyên cuống; mua thêm hoa hồng đỏ sau đó ngồi tỉa từng trái cau, lá trầu rồi tết thành từng miếng trầu têm cánh phượng khiến giá thành cao”.
Tuy giá cao hơn những mâm trầu cau thông thường nhưng người tiêu dùng luôn ưu tiên lựa chọn trầu têm cánh phượng trong ngày vui của cuộc đời, của gia đình và những ngày tết. Vì vậy, cuộc sống càng hiện đại, trầu têm cánh phượng càng được nhiều gia đình yêu thích. Đây cũng là một phần lí do khiến các mẹ, các bà, các cô bán trầu, cau ở chợ ý thức mày mò thêm những cách têm cánh phượng theo 3 miền đáp ứng mẫu mã khách đem tới hoặc đặt hàng. Cũng từ nhu cầu này hình thành ở mỗi gia đình người bán trầu cau nhóm người biết têm trầu cánh phượng. Đó là con, cháu - những đứa trẻ đang học cấp 2, cấp 3 phụ bà ngày đắt hàng; là các cô gái 20, 30 tuổi – đang thì xuân sắc tranh thủ thời gian rảnh phụ mẹ têm trầu cánh phượng cho kịp giờ khách lấy. Em Thơ, 20 phụ chị gái bán trầu, cau tại chợ Đồng Xoài khẳng định: “Em biết têm trầu cánh phượng từ bé, đến nay đã gần 7 năm. Khi đã biết têm thấy công việc khá dễ dàng và yêu thích. Khách đến nhận hàng cũng khen khay trầu têm đẹp, đều và rất vừa lòng”.
Nhìn miếng cau trắng đội “nón” hồng đỏ khoác áo trầu xanh như e thẹn kiêu sa trong đĩa trầu têm cánh phượng đặt ngay ngắn trên bàn khách ngày tết, cạnh dĩa mứt bí xanh làm từ vườn nhà và bộ chén sứ nhỏ uống trà nóng, chúng tôi tự hào rằng nét đẹp văn hóa trầu, cau mãi mãi lan tỏa ý nghĩa của nó về sự sum vầy, hạnh phúc, trọn vẹn trong mỗi gia đình Việt. Để dòng chảy thời gian cứ qua đi, cuộc sống hiện đại ngày lại ngày cuốn đi nhiều thứ nhưng những người gắn bó với nghề bán trầu, cau hàng chục năm nay vẫn an tâm gìn giữ vì nét đẹp văn hóa trầu, cau ngàn đời có trong tâm thức, tình yêu của mỗi người dân Việt Nam.
Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch Bình Phước
